کیفیت پایین تحصیل، به شیوع فقر آموزشی منجر شده است - وبلاگ رابا

به گزارش وبلاگ رابا، دفتر مطالعات رفاه اجتماعی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی در ادامه مجموعه گزارش های فقر چندبعدی به آنالیز فقر آموزشی در ایران پرداخته است. بر مبنای این مطالعه ازآنجاکه محرومیت از آموزش با کیفیت به خودی خود نشان دهنده فقر است و آموزش می تواند با اثرگذاری بر شرایط اشتغال افراد بر فقر درآمدی آنها هم مؤثر باشد، شرایط فقر آموزشی احتیاج به مداخله سیاست گذار دارد تا از این طریق هم فقر درآمدی شهروندان را تخفیف دهد و هم احتیاج به آموزش را تأمین کند.

آنالیز ها نشان می دهد که هرچند سوادآموزی در ایران فرایند رو به رشدی داشته، اما از کیفیت مناسبی برخوردار نیست، به طوری که دانش آموزان ایرانی در آزمون های بین المللی در رده های پایین در بین کشورهای مختلف جهان قرار دارند. سطح پایین استانداردهای مدارس و کیفیت معلمان در کنار عدم توجه کافی به آموزش پیش از دبستان و مناسب نبودن محیط خانه برای آموزش بچه ها از علل اصلی سطح پایین کیفیت آموزش در ایران است. سطح پایین تحصیلات والدین و محیط نامناسب خانه برای آموزش نشان می دهد که اتکا بر آموزش از راه دور به شدت می تواند بر کیفیت آموزش اثرگذار باشد.

بر مبنای تعریف کمیسیون اروپا در سال 2015 فقر آموزشی به معنی عدم دست یابی درصدی از جمعیت جوان به حداقل استانداردها در زمینه دسترسی به آموزش و بهره مندی از آموزش است. در این مطالعه برای سنجش این دو مؤلفه شاخص هایی تعریف شده است.

در رابطه با سنجش سطح دسترسی به آموزش، سطح سواد فارغ از اینکه چه کیفیتی دارد، در نظر گرفته شده است. در ایران باوجود بهبود شرایط دسترسی به آموزش و افزایش نرخ باسوادی و دسترسی به آموزش ابتدایی همچنان در حدود 30 درصد از جمعیت 18 تا 24 سال تحصیلات میانهه دوم ندارند که این اندازه بسیار بالاتر از میانه کشورهای اروپایی با 10.3 درصد است.

برای سنجش مؤلفه بهره مندی از آموزش، به کیفیت آموزش های دریافتی توجه شده است؛ یعنی صرف داشتن سواد ابتدایی یا میانهه کافی نیست و باید کیفیت آموزش دریافتی هم سنجش گردد. در این زمینه یکی از شاخص های قابل اتکا برای مقایسه استان ها و شهرستان ها و بعلاوه رصد تغییر کیفیت آموزش و یادگیری در طی سال ها، آزمون های هماهنگ کشوری در خاتمه مقطع میانهه دوم است. میانگین نمرات آزمون نهایی در تمامی رشته های نظری در سال تحصیلی 1397-1398 حدود 12.7 است. داده های استانی اختلاف 3.6 نمره ای را بین شهر تهران با برترین میانگین نمره یعنی 14.49 و استان کهگیلویه و بویراحمد با بدترین میانگین نمره یعنی 10.9 نشان می دهند.

بعلاوه برای سنجش کیفیت تحصیلی و مقایسه بین کشوری از نتایج آزمون بین المللی تیمز و پرلز استفاده شده است. نتایج این آزمون نشان می دهد که ایران در مقایسه با کشورهایی که در این آزمون شرکت کردند، شرایط نامناسبی داشته و دانش آموزان ایرانی از کیفیت مناسب آموزش و یادگیری برخوردار نیستند.

جدیدترین آزمون استاندارد این مرکز در دو درس ریاضیات و علوم (تیمز) در پایه های چهارم و هشتم در سال 2019 در ایران برگزار گردید. مطابق با داده های درس ریاضیات پایه چهارم و همین طور پایه هشتم، 32 درصد از دانش آموزان نمره ای کمتر از 400 گرفته اند که پایین ترین سطح در نظر گرفته شده به اسم آستانه فقر آموزش است. این شاخص در سطح بین المللی 8 درصد است و 50 کشور از 58 کشور سنجش شده، در این شاخص شرایط بهتری نسبت به ایران دارند.

به این ترتیب، در زمینه سواد و دسترسی به آموزش پایه یعنی مقطع ابتدایی، نظام آموزشی در ایران عملکرد نسبتاً مطلوبی از خود نشان داده است، اما در خصوص آموزش میانهه و به خصوص در زمینه کیفیت تحصیلی، شاخص ها شرایط نامطلوبی را نشان می دهند.

دو دسته عوامل مربوط به خانه و عوامل مربوط به مدرسه در ایجاد فقر آموزشی نقش دارند. در این مطالعه، مجموعه شاخص های مربوط به خانواده و محیط خانه کودک نشان می دهند که درصد بالایی از بچه ها ایران در خانوارهایی زندگی می نمایند که دچار فقر پولی بوده و 38 درصد از بچه ها زیر خط فقر هستند؛ داده های هزینه-عایدی خانوار سال 1398 نشان می دهد که حدود 50 درصد از والدین تحصیلات میانهه دوم ندارند که این عدد برای سیستان و بلوچستان در حدود 70 درصد است؛ داده های تیمز و پرلز هم گویای این موضوع هستند که حدود 25 درصد از دانش آموزان پایه چهارم در سال 2019 با کمبود منابع یادگیری در خانه روبرو هستند و ایران از این نظر رتبه 6 از بین 54 کشور را داراست.

مجموعه این عوامل می تواند بر کیفیت یادگیری و دسترسی آموزشی بچه ها بسیار تأثیرگذار باشد. ضعف امکانات یادگیری در خانه، احتمال بالای ناکارایی طرح های آموزش از راه دور و متکی بر حمایت والدین به خصوص در استان های محروم را در پی دارد. از طرفی، شرایط نامناسب اقتصادی-اجتماعی خانوار برای تحصیل بچه ها و شرایط نامطلوب آموزش های پیش از دبستان نشان می دهد که نرخ بالاتر از میانه جهانی پوشش آموزش پیش دبستانی در ایران، نباید برای نظام آموزشی راضی نماینده باشد و با توجه به اهمیت آموزش کودک در سنین 3-6 سال، ضروری است تا تحصیل در این مقطع اجباری باشد.

مجموعه شاخص های مرتبط با مدرسه نشان می دهد که در کنار عوامل خارج از مدرسه، امکانات مناسب در مدرسه می تواند برای بچه ها دچار فقر اقتصادی و فاقد منابع یادگیری، نقش جبران نماینده و کمک دهنده ایفا نماید؛ اما در شاخص های مربوط به مدرسه هم ایران شرایط مناسبی در مقیاس بین المللی ندارد.

بر اساس داده های آزمون تیمز، تنها 26 درصد از دانش آموزان پایه هشتم معلمی با تحصیلات بالاتر از کارشناسی داشته اند که این شاخص در سطح بین المللی رقم 35 درصد را نشان می دهد و ایران رتبه 22 از بین 39 کشور را داراست؛ نسبت دانش آموز به معلم در ایران در دو مقطع ابتدایی و میانهه اول بسیار بالاتر از میانه جهانی است؛ تراکم کلاس در دو مقطع ابتدایی و میانهه اول بالاتر از میانه کشورهای OECD است.

بعلاوه در این مطالعه شاخص تمرکز فقر هم یکی از شاخص های مهمی است که در آنالیز عوامل مؤثر بر فقر آموزشی ناشی از مدرسه مورد آنالیز نهاده شده است؛ این شاخص نشان دهنده درصدی از دانش آموزان است که در مدارس با تمرکز فقر بالا تحصیل می نمایند. منظور از مدارس با تمرکز فقر بالا مدارسی هستند که بیش از 75 درصد از دانش آموزان مدرسه در خانوارهای 5 دهک کم عایدی زندگی می نمایند. این شاخص با استفاده از داده های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان تا به امروز برای سه شهر تبریز، مشهد و هرسین محاسبه شده و بر اساس آن به ترتیب 13.2، 9.2 و 32 درصد از دانش آ موزان در این شهرها در مدارس با تمرکز فقر بالا زندگی می نمایند.

با توجه به این شاخص ها و شاخص های دیگری ازجمله نرخ اتصال به شبکه ملی، نسبت کلاس های چندپایه، نسبت مدارس دارای کارگاه رایانه و نسبت کارکنان تخصصی که در این تحقیق مورد آنالیز نهاده شد، می توان گفت بخشی از کیفیت پایین عملکرد دانش آموزان در آزمون های بین المللی را مدرسه و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری آن می تواند شرح دهد.

به این ترتیب، درمجموع، نظام آموزشی در ایران در سطح دسترسی به سطوح بالای آموزش اجباری و به خصوص در سطح بهره مندی شرایط مطلوبی را نشان نمی دهد.

آنالیز استانی این شاخص ها هم گویای این است که استان سیستان و بلوچستان با دارا بودن 12 شاخص از 14 شاخص بدترین و مازندران با دارا بودن یک شاخص از 14 شاخص برترین شرایط را از منظر شاخص های مرتبط با فقر آموزشی دارند. این مطالعه توصیه نموده با توجه به شرایط شاخص ها در کشور ضروری است آموزش های پیش از دبستان در تمام کشور اجباری شده و برای مناطقی با کمبود منابع یادگیری در خانه، جایگزین مناسب تری برای آموزش های مجازی و از راه دور ارائه و به امکانات آموزش های حضوری بیشتر توجه گردد.

این مطالعه تأکید نموده است با توجه به شرایط کشور از منظر شناسایی فقر آموزشی، مهم ترین اقدام، بازنگری در شاخص های مرتبط با عملکرد ستاد آموزش وپرورش و سازمان توسعه و نوسازی مدارس با تأکید بر شاخص های ذیل مسئله فقر آموزشی و جمع آوری و گزارش شاخص ها تا پایین ترین سطح یعنی دانش آموز و مدرسه است.

نتایج کامل این مطالعه را (اینجا) بخوانید.